Romanos Diogenes là con của Konstantinos Diogenes và là thành viên thuộc dòng tộc Cappadocia có tiếng quyền thế trong nước,[1] có mối liên hệ đến sự khai sinh ra hầu hết giới quý tộc thuộc dòng dõi danh gia vọng tộc ở Tiểu Á.[2] Mẫu thân là con gái của Basil Argyros, em của hoàng đế Romanos III.[3] Can đảm và hào phóng, nhưng cũng bốc đồng, Romanos nổi tiếng trong quân đội do tài năng quân sự của mình và từng phụng sự vùng biên cương sông Danube.[4] Thế nhưng, ông lại bị triều đình kết án có mưu đồ chiếm đoạt ngôi vị đồng hoàng đế từ các con của Konstantinos X Doukas vào năm 1067.[1] Trong khi chờ đợi lời phán quyết từ thái hậu nhiếp chính Eudokia Makrembolitissa, thì bà đã triệu tập ông tới ngay trước mặt và nói rằng bà đã xá tội cho ông và còn có ý định tiến xa hơn tới mức chọn ông làm chồng và người giám hộ cho con trai mình với tư cách là hoàng đế.[5] Sở dĩ bà làm như vậy chủ yếu là do mối bận tâm trong lòng với mong muốn tìm kiếm một đức lang quân có thế lực, bằng không bà có thể dễ bị mất chức nhiếp chính vào tay một tên quý tộc vô lương tâm nào đó, và cũng vì bà say mê đắm đuối trước một Romanos có tiếng tăm.[1] Quyết định của bà được chấp thuận với ít lời phản đối ngay khi người Thổ Seljuk đã tràn ngập khắp vùng Cappadocia và thậm chí còn chiếm được trọng trấn Caesarea, hàm ý rằng quân đội cần phải được đặt dưới sự chỉ huy của một vị tướng tài ba và tràn trề sinh lực.[2]

Vấn đề ở chỗ Romanos và Eudokia muốn làm cho xong kế hoạch này chỉ ngặt một nỗi là người chồng quá cố của Eudokia, Konstantinos X trước lúc lâm chung, đã buộc bà lập lời thề không bao giờ tái hôn.[6] Bà liền đến gặp Thượng phụ Ioannes Xiphilinos và thuyết phục ông đến mức trao cả lời thề viết tay mà bà đã ký kết có hiệu lực, và bắt ông phải tuyên bố là mình ủng hộ cuộc hôn nhân thứ hai vì lợi ích của quốc gia.[1] Viện Nguyên lão sau cùng đành phải tán thành chuyện này, và vào ngày 1 tháng 1 năm 1068 Romanos đã làm lễ thành hôn với thái hậu và lên ngôi Hoàng đế La Mã.[1]